GRONINGEN - De snelheid waarmee de zeespiegel voor de Nederlandse kust stijgt door klimaatverandering is de laatste decennia sterk toegenomen. Dit blijkt uit een nieuwe KNMI-studie waarin een versnelling in de zeespiegelstijging voor de Nederlandse kust zichtbaar wordt als het effect van langjarige variaties in de wind op de zeespiegel wordt verwijderd. De snelheid blijkt dan voor de laatste decennia uit te komen op ongeveer 3 millimeter per jaar. Dat is 1,5 keer zo snel als de stijging gemiddeld over de vorige eeuw.

Het Nederlandse zeespiegelraadsel
De zeespiegelstijging langs de Nederlandse kust gaat niet gelijk op met de wereldgemiddelde stijging en stijgt met name sinds de jaren negentig minder hard. Dit blijkt uit de metingen van het zeeniveau door zes getijdestations langs de Nederlandse kust door Rijkswaterstaat (figuur 1, uit hoofdstuk 4 van het Klimaatsignaal’21). We weten dat de Nederlandse zeespiegelstijging op lange termijn niet ver achter kan blijven bij het wereldgemiddelde, omdat de oceanen allemaal met elkaar in verbinding staan. Wetenschappers stonden de afgelopen jaren dan ook voor een raadsel: waarom wordt de wereldgemiddelde versnelling in de zeespiegel niet gemeten langs de Nederlandse kust? Het antwoord blijkt grotendeels in de wind te liggen. 

Oorzaken van variaties in de zeespiegel
De wereldgemiddelde zeespiegel is versneld aan het stijgen door de opwarming van de aarde als gevolg van de stijgende concentraties broeikasgassen in de atmosfeer (figuur 1). Er komt steeds meer water in de oceanen door het smeltwater van landijs en het warmere oceaanwater neemt een groter volume in. 

Lokaal in de Noordzee zijn er ook andere processen die de hoogte van de zeespiegel beïnvloeden. De getijden bijvoorbeeld, die samenhangen met de stand van de maan en de zon, maar ook variaties in windpatronen die effect hebben op het zeeniveau langs de kust. Je ziet dit effect bijvoorbeeld als je in een kop thee blaast; de thee gaat hoger staan aan de rand en lager in het midden. Op een soortgelijke manier kan wind het zeewater opstuwen tegen de kust. Ook oceaanstromingen beinvloeden onze zeespiegel. Laat thee in een kop ronddraaien en je ziet dat ook dan de thee hoger gaat staan aan de rand en lager in het midden.

Als je de zeespiegel over de hele wereld middelt, dan heffen dit soort variaties elkaar op, maar in lokale metingen zie je ze heel duidelijk terug. Alleen het meten van het lokale zeeniveau is daarom niet genoeg om te weten hoe klimaatverandering de zeespiegelstijging over de langere termijn heeft beïnvloed. Daarvoor is een goed beeld nodig hoe variaties in zeestromingen, wind en getijden, die niet samenhangen met klimaatverandering, in de lokale zeespiegel hebben doorgewerkt. Sinds het verschijnen van het Klimaatsignaal’21 hebben we nu in nieuw onderzoek uitgerekend wat het effect geweest is van variaties in de wind op onze zeespiegel.

Wind verzwakte zeespiegelstijging over tientallen jaren
Elk jaar stuwen noordwesterstormen voor een aantal dagen het zeewater met tientallen centimeters op langs de Nederlandse kust. Door variaties in het aantal en de kracht van de stormen kan de jaargemiddelde zeespiegel van jaar op jaar soms met 10 centimeter verschillen. Ons recente onderzoek laat zien dat de mate van opstuwing een terugkerend patroon kent met een periode van 40 tot 60 jaar, waarbij stormen en zeespiegel afwisselend toe- en afnemen (figuur 2). Het effect van de wind op de zeespiegelstijging blijkt negatief te zijn geweest vanaf 1990, dat wil zeggen dat vanaf 1990 de zeespiegel geleidelijk minder werd opgestuwd. Zonder klimaatverandering zouden we dan een daling van de zeespiegel hebben gemeten, met klimaatverandering meten we een zeespiegelstijging die lager is dan wanneer het effect van de wind constant zou zijn gebleven. 

Na een periode van afzwakking van de gemeten zeespiegelstijging, is het effect van de wind op dit moment neutraal (rond de nul, figuur 2). Hoe de wind zich de komende jaren zal gaan ontwikkelen is niet precies te zeggen. Wel verwachten we dat op de lange termijn het effect van de natuurlijke variaties in de wind, net als in het verleden, rond neutraal blijft schommelen met afwisselend periodes waarin de zeespiegelstijging door de wind wordt versneld of vertraagd. 

Snelheid van zeespiegelstijging hoogste ooit gemeten 
Als we de invloed van wind en getijden uit de zeespiegelmetingen verwijderen, dan is er net als in de wereldgemiddelde zeespiegelstijging, een versnelling te zien (figuur 3). Zonder de variaties  door wind en getijden is de snelheid van de stijging langs de Nederlandse kust over de laatste decennia ongeveer 3 millimeter per jaar, de hoogste waarde sinds het begin van de metingen in 1890. Hiermee is het raadsel van de Nederlandse zeespiegel grotendeels opgelost. 

We verwachten dan ook dat we in de komende tientallen jaren een duidelijke versnelling in de zeespiegelstijging aan de Nederlandse kust zullen meten (figuur 3). Afhankelijk van de toekomstige uitstoot van broeikasgassen dienen we rekening houden met een verdere zeespiegelstijging tussen 30 tot 110 centimeter in de komende tachtig jaar.